टीबी हे नाव ऐकताच अनेकांच्या पाया खालची जमिनच सरकते. टीव्ही हा फुफ्फुसांचा आजार आहे पण हे संपूर्ण सत्य नाही. क्षयरोग (टीबी) हा मुख्यतः फुफ्फुसांवर परिणाम करणारा गंभीर संसर्गजन्य आजार आहे, परंतु तो शरीराच्या इतर भागांमध्ये, पसरू शकतो ज्यामध्ये प्रजनन प्रणालीचा समावेश आहे, या स्थितीला जननेंद्रिय क्षयरोग म्हणतात आणि यामुळे पुरुष आणि महिलांच्या प्रजननक्षमतेवर गंभीर परिणाम होऊ शकतो.
टीबी गर्भाशयात, फॅलोपियन ट्यूबमध्ये, आणि अन्य प्रजनन अवयवांमध्ये पसरू शकतो, ज्यामुळे गर्भधारणा गुंतागुंत किंवा वंध्यत्वाचा सामना करावा लागू शकतो. महिला आणि पुरुष दोघांच्या प्रजनन क्षमतेवर या आजाराचा परिणाम होऊ शकतो. महिलांमध्ये, टीबीमुळे बीजवाहक नलिका आणि गर्भाशयाला हानी पोहोचू शकते, ज्यामुळे वंध्यत्व आणि गर्भाशयातील धूसरपणा यांसारख्या गुंतागुंत समस्या निर्माण होऊ शकतात. पुरुषांमध्ये, टीबीमुळे एपीडिडायमिटिससारख्या परिस्थिती उद्भवू शकतात, ज्यामध्ये प्रजनन अंगांमध्ये जळजळ होऊन प्रजननक्षमतेवर परिणाम होऊ शकतो.
टीबीचा प्रजनन आरोग्यावर होणारा परिणाम समजून घेणे हे वेळेवर निदान आणि उपचारांसाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे, विशेषत: ज्या प्रदेशात टीबीचा प्रादुर्भाव जास्त आहे. जननेंद्रिय क्षयरोग (Genital Tuberculosis) हा त्या स्थितीत उद्भवतो जेव्हा मायकोबॅक्टेरियम ट्यूबरक्युलोसिस (Mycobacterium tuberculosis) नावाचे जीवाणू आपल्या प्रजनन प्रणालीवर हल्ला करतात. या स्थितीमुळे अस्वस्थता जाणवू शकते आणि गर्भधारणा होणे कठीण होऊ शकते. या रोगामुळे पुरुष आणि महिलांच्या जननेंद्रियांमध्ये अल्सर (घाव) निर्माण होऊ शकतात. जननेंद्रिय क्षयरोग संक्रमित व्यक्तीच्या त्वचेशी, थुंकीच्या थेंबांशी किंवा लैंगिक क्रियेमुळे पसरू शकतो. हे सामान्यतः अशा व्यक्तींना होते ज्यांची रोगप्रतिकारक शक्ती कमजोर असते, जसे की एचआयव्ही-संक्रमित व्यक्ती. जर आपण संक्रमित व्यक्तीच्या त्वचेच्या संपर्कात आला असाल किंवा त्यांच्यासोबत लैंगिक संबंध ठेवले असतील तरच जननेंद्रिय क्षयरोग (Genital Tuberculosis) होऊ शकतो.
महिलां मध्ये:
गर्भाशयातील आणि फॅलोपियन ट्यूबमध्ये टीबीचा परिणाम टीबी गर्भाशयात आणि फॅलोपियन ट्यूबमध्ये पसरू शकतो, ज्यामुळे महिलांना गर्भधारणेच्या समस्यांचा सामना करावा लागू शकतो. गर्भाशयातील टीबी (पेल्विक टीबी) हा टीबी बॅसिलस नावाच्या जीवाणूने निर्माण होतो, जो गर्भाशयातील ऊतींवर डाग पडतो. या डागांमुळे एंडोमेट्रियमच्या अस्तरावर परिणाम होतो, ज्यामुळे भ्रूण रोपणासाठी अडथळा निर्माण होतो.फॅलोपियन ट्यूबमध्ये टीबी झाल्यास, ट्यूबमध्ये सूज आणि अडथळा निर्माण होऊ शकतो, ज्यामुळे ट्यूबचे कार्यक्षमता कमी होते. यामुळे अंडाणूची गर्भाशयात जाण्याची प्रक्रिया थांबते, आणि वंध्यत्वाची समस्या निर्माण होते. टीबीमुळे गर्भाशयात अशेरमन्स सिंड्रोम नावाचा एक गंभीर आजार देखील होऊ शकतो, ज्यामध्ये गर्भाशयाच्या आत चट्टे तयार होतात.
फीमेल जेनाइटल ट्यूबरक्यूलोसिस (जननेंद्रिय क्षयरोग) हा एक जीवाणूजन्य संसर्ग आहे जो महिलांच्या प्रजनन क्षमतेवर गंभीर परिणाम करू शकतो. हा आजार मुख्यत्वे मायकोबॅक्टेरियम फुफ्फुसातून प्रजनन मार्गात प्रवेश करून सुरू होतो. साधारणपणे, क्षयरोग फॅलोपियन ट्यूबमध्ये प्रथम संक्रमित होतो, ज्यामुळे नळ्या अवरोधित होतात किंवा गर्भाशय आणि अंडाशयात पसरतो. काही दुर्मिळ प्रकरणांमध्ये, हा रोग गर्भाशय ग्रीवा, योनी, आणि व्हल्व्हापर्यंत देखील पोहोचू शकतो.
फीमेल जेनाइटल टीबी हे भारतातील वंध्यत्वाचे एक प्रमुख कारण आहे, आणि अनेक वेळा सुरुवातीला कोणतीही लक्षणे दिसत नाहीत, ज्यामुळे हा आजार अनेक वर्षे निष्क्रिय राहू शकतो. वंध्यत्वाच्या तपासणीनंतरच या आजाराचे निदान होते. या आजारात पेल्विक भागात वेदना, मासिक पाळी दरम्यान त्रास, आणि संबंधादरम्यान वेदना होऊ शकतात. फॅलोपियन ट्यूब्स प्रभावित झाल्यामुळे गर्भधारणेची शक्यता कमी होते. गर्भाशयाच्या आत अशेरमन्स सिंड्रोमसारखे चट्टे निर्माण होऊ शकतात.
गर्भधारणेदरम्यान टीबी झाल्यास, त्याचे गंभीर परिणाम होऊ शकतात, जसे की बाळाचे वजन कमी होणे किंवा जन्मजात टीबी होणे.
टीबीवर उपचार करताना, योग्य निदान करणे अत्यंत महत्त्वाचे असते. टीबीच्या उपचारांमुळे हार्मोनल असंतुलन किंवा ओव्हुलेशनमध्ये अडथळा येऊ शकतो, ज्यामुळे प्रजननक्षमतेवर परिणाम होतो. याशिवाय, दीर्घकालीन आजाराशी संबंधित तणाव आणि चिंता सामान्य प्रजनन कार्यांमध्ये व्यत्यय आणू शकतात. टीबीच्या जीवाणूंचा प्रजनन प्रणालीवर परिणाम होतो, विशेषत: फॅलोपियन ट्यूब्सवर, ज्यामुळे त्यांच्यात अडथळा निर्माण होतो. यामुळे एंडोमेट्रियमच्या अस्तरावर परिणाम होतो, ज्यामुळे मासिक पाळीच्या चक्रावर प्रभाव पडतो आणि प्रजननक्षमतेवर गंभीर परिणाम होतो.
लक्षणे :
महिलांमध्ये: मासिक पाळीतील अनियमितता, पोटदुखी, आणि अस्वस्थता यासारखी लक्षणे असू शकतात. याशिवाय, गर्भाशय आणि फॅलोपियन ट्यूबमध्ये सूज, असह्य वेदना, आणि दीर्घकालीन अस्वस्थता देखील होऊ शकते.
पुरुषां मध्ये:
पुरुषांच्या प्रजनन क्षमतेवर टीबीचा परिणाम पुरुषांमध्ये, टीबी एपिडिडायमिटिस नावाच्या स्थितीत कारणीभूत ठरतो, ज्यामध्ये एपिडिडायमिसमध्ये सूज येते. एपिडिडायमिस ही ट्यूब शुक्राणूंच्या वहनासाठी जबाबदार असते, आणि तिच्यावर सूज आल्यास शुक्राणू बाहेर पडण्यात अडचणी येतात. यामुळे पुरुषांमध्ये प्रजनन समस्यांचा सामना करावा लागू शकतो. एपिडिडायमल टीबी ही स्थिती फारशी सामान्य नसली तरी, ती पुरुषांच्या प्रजनन क्षमतेवर थेट परिणाम करु शकते. टीबीमुळे शुक्राणूंची गुणवत्ता आणि संख्या कमी होऊ शकते, ज्यामुळे वंध्यत्वाची समस्या उद्भवते.
लक्षणे :
पुरुषांमध्ये: अंडकोषांमध्ये अस्वस्थता, सूज आणि लघवीच्या समस्यांसारखी लक्षणे असू शकतात. एपिडिडायमिटिसमुळे सूज आणि वेदना देखील निर्माण होऊ शकतात, ज्यामुळे शुक्राणूंच्या वहनात अडचण येते.
जननेंद्रिय क्षयरोगाची कारणे:
ही संसर्गजन्य स्थिती दोन मुख्य मार्गांनी पसरते:
- प्राथमिक संक्रमणापासून: काही प्रकरणांमध्ये, फुफ्फुस किंवा इतर अवयवांमध्ये आधीपासून असलेल्या क्षयरोगामुळे जननेंद्रिय क्षयरोग विकसित होऊ शकतो. हे बॅक्टेरिया रक्तवाहिनी किंवा लसिकामार्गाने प्रवास करून प्रजनन अवयवांमध्ये जाऊन स्थिर होतात.
- लैंगिक संपर्काद्वारे: जननेंद्रिय क्षयरोग हा संक्रमित व्यक्तीशी लैंगिक संबंधांमुळे देखील पसरू शकतो. हे संक्रमित त्वचेच्या जखमा किंवा शरीरातील द्रव्यांच्या संपर्कातून होऊ शकते.
- टीबी जागतिक अहवाल: भारतामध्ये जागतिक पातळीवर सर्वात जास्त टीबीचे प्रकरणे आहेत. २०२३ च्या वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन (WHO) ग्लोबल TB रिपोर्टनुसार, भारताने २०२२ मध्ये जागतिक टीबी प्रकरणांचे सुमारे २७% नोंदवले आहेत.
- महिलांमधील प्रादुर्भाव: २०१९ मध्ये भारतातील टीबी प्रकरणांमध्ये महिलांचा हिस्सा सुमारे ३८% होता. ग्रामीण भागांमध्ये हे प्रमाण अधिक आहे कारण तिथे महिलांना आरोग्य सेवा सुविधा कमी आहेत.राष्ट्रीय क्षयरोग निवारण कार्यक्रम (NTEP) रिपोर्ट्सनुसार, प्रजनन वयातील महिलांना टीबीचा धोका अधिक आहे, आणि भारतात ४०% महिला टीबीग्रस्त आहेत.
- नुकत्याच अहवालानुसार: २०२२: NTEP डेटा अनुसार, भारतात सुमारे २.२ दशलक्ष नवीन टीबी प्रकरणे नोंदवली गेली. यामध्ये एक मोठ्या प्रमाणत महिला आहेत.
जननेंद्रिय क्षयरोग (Genital Tuberculosis) टाळण्यासाठी पुरुषांसाठी आणि महिलांसाठी करायचे उपाय:
- संबंधित कुटुंब सदस्यांची तपासणी:
- कुटुंबातील सदस्यांमध्ये क्षयरोगाची लक्षणे दिसल्यास त्यांची तपासणी करा, कारण क्षयरोग एकमेकांना संक्रमण करू शकतो.
- प्रजनन तज्ञांचा सल्ला:
- जर तुमच्याकडे प्रजननाशी संबंधित समस्यांचा सामना करत असाल, तर प्रजनन तज्ञांची सल्लागार घेणे फायदेशीर ठरते.
- यौन आरोग्य:
- सुरक्षित सेक्स प्रथांचा पालन करा आणि संभाव्य यौन संसर्गाच्या लक्षणांवर लक्ष ठेवा.
- गर्भधारणेसाठी पूर्वतयारी:
- गर्भधारणेची योजना करताना, पूर्ण आरोग्य तपासणी करा आणि प्रजनन प्रणालीचे पूर्ण तपासणी करा.
- मासिक पाळीच्या तपासणीची नियमितता:
- मासिक पाळीमध्ये अडचणी, वेदना किंवा अनियमितता आढळल्यास तपासणी करा.
- पेल्विक तपासणी:
- पेल्विक त्रास किंवा गर्भाशय, अंडाशय, किंवा योनीत वेदना आढळल्यास तपासणी करा.
- वायरल आणि बॅक्टेरियल तपासणी:
- अन्य संक्रमण आणि बॅक्टेरियल समस्या तपासणे आणि उपचार करणे महत्त्वाचे आहे.
- सामाजिक व शैक्षणिक जागरूकता:
- जननेंद्रिय क्षयरोगाच्या लक्षणे, प्रभाव आणि उपचार पद्धतीवर जागरूकता वाढवणे.
या द्वारे जननेंद्रिय क्षयरोगाचे प्रतिबंध आणि व्यवस्थापन करता. आपल्या आरोग्यावर लक्ष ठेवणे आणि आवश्यक ते उपाय करणे महत्त्वाचे आहे.
हे खास आपल्यासाठी
ऑटो रिक्शा चालकांमध्ये टीबी चे प्रमाण
पोट दुखतय ? टीबी तर ना , होय असू शकतो टीबी.. काय आहेत लक्षणे वाचा.
टीबी मुक्त भारताचे स्वप्न किती शक्य ? 2025 सहा महिन्यावर