गरीब रुग्णांना उपचार परवडणार नाही म्हणून सहलीला आलेल्या देशात डॉ. पॉल स्थायिक झाले.

लेखक- डॉ. ऋषिकेश आंधळकर
“फक्त रूग्णांवर किंवा रोगांवर उपचार करून लोकांना पुन्हा त्याच परिस्थितीत जगण्यासाठी परत पाठवणे, या गोष्टीतून विशेष काही साध्य होणार नाही. तर आजाराची पाळे-मुळे ही सामाजिक आहेत आणि ती केवळ सामाजिक संरचनांद्वारेच सोडवली जावू शकतात.” अशी महत्वपुर्ण संकल्पना मांडणारे डॉ. पॉल फ़ार्मर यांच काल निधन झालं. अमेरिका खंडातील ‘हैती’ या देशातील असलेले डॉ.पॉल यांनी एड्स रोगाच्या आपत्कालिन परिस्थितीमध्ये हैती देशातील गरीब रुग्ण वाचू शकणार नाहित असे अनुमान बरेच आरोग्य तज्ञ लावून बसले होते. अशा वेळेस डॉ.पॉल यांनी गरीब एड्सग्रस्त रुग्णांच्या घरोघरी जावून त्यांची शुश्रूषा केली व कित्येक रुग्णांच जीवनमान सुधारावलं. क्षयरोग, एड्स, ईबोला इत्यादी आजरांच्या निराकरणासाठी त्यांनी विविध धोरण राबवून महत्वपूर्ण कार्य केले. याच सोबत सध्या उद्भलेल्या कोविड-१९ महामारीच्या परिस्थितीमध्ये कायम राजकारण्यांपासून दूर असलेल्या डॉ.पॉल यांनी अमेरिकेच्या जो बाइडन सरकारला कोविड-१९ उपचारासाठी महत्वाच्या गोष्टीवरील बौद्धिक संपदा अधिकार शिथिल करून ते तंत्रज्ञान सर्वांसाठी खुले व्हावेत यासाठी प्रयत्न केले. एका छोट्या खोलीपासून चालू झालेला डॉ.पॉल यांच्या दवाखान्याच्या आज १६ पेक्षा जास्त शाखा झालेल्या आहेत. कॅन्सर सारखे आजार असो किंवा मोठ-मोठया शस्त्रक्रिया सगळा औषध उपचार आणि राहण्यासाठी डॉ. पॉल केवळ प्रतिदिन १.५० डॉलर एवढ शुल्क आकारून उत्तम सुविधा पुरवतात. डॉ.पॉल यांनी स्थापन केलेल्या ‘पार्टनर इन हेल्थ’ या संस्थेच्या माध्यमातून ‘रवांडा’ या देशाचे कुपोषण आणि एड्स कमी व्हावेत यासाठी धोरण बनवण्यात आले. याच बरोबर पेरू, रशिया आणि लेसोथो या देशाच्या सामाजिक आरोग्य धोरणांतही बदल करण्यात आला आहे. डॉ.पॉल, म्हणतात की, “अरोग्यासारख्या मौल्यवान गोष्टीकड़े आपण प्रत्येकासाठी हक्क म्हणून पाहायला हवे आणि हिच कल्पना जागतिक आरोग्य समानतेचा सार आहे. डॉ. पॉल म्हणतात,

आरोग्यसारख्या मौल्यवान गोष्टीकड़े आपण प्रत्येकाने हक्क म्हणून पाहायला हवे आणि हिच कल्पना जागतिक आरोग्य समानतेचा सार आहे.

डॉ. पॉल कोण होते?

पॉल एडवर्ड फार्मर ज्युनियर यांचा जन्म २६ ऑक्टोबर १९५९ रोजी वेस्ट ऍडम्स, मॅसॅच्युसेट्स येथे झाला. त्याची आई, जिनी (तांदूळ) शेतकरी आणि सुपरमार्केटमध्ये कॅशियर म्हणून काम करत असे आणि त्याचे वडील पॉल सीनियर एक विक्रेते आणि हायस्कूलचे गणित शिक्षक होते. जेव्हा पॉल सुमारे १२ वर्षांचा होता, तेव्हा त्याच्या वडिलांनी एक जुनी बस विकत घेतली आणि तिचे मोबाईल होममध्ये रूपांतर केले. पॉल, आईवडील आणि त्याच्या पाच भावंडांनी पुढील काही वर्षे प्रवासात घालवली. हे कुटुंब बहुतेक करून फ्लोरिडामध्ये भटकंती करित. एका समुद्र किनारी असलेल्या बोटीवर काही काळ राहिले. प्रवासात व्यतीत केलेल्या या कालावधीत त्यांना आहे त्या परिस्थितीशी सुसंगत जुळवून घेण्याची शिदोरी मिळाली. कुठेही राहण्याची, खाण्याची आणि झोपण्याची लाज न वाटता जगण्याची एक धमक मिळाली अस डॉ.पॉल नेहमी सांगत.

एका उन्हाळ्यात पॉल आणि त्याचे कुटुंब ‘हैती’ या देशात स्थलांतरितझाले झाले. तिथे कामगारांसोबत संत्री निवडण्याचे काम ते करत असत. क्रेओलमध्ये शिडीवरून एकमेकांशी गप्पा मारत असताना ते कुतूहलाने ऐकत असत. पॉलची हैती या देशाला भेट देण्याची पहिलीच वेळ होती. तो देश त्यांना वयाच्या २० व्या वर्षी मोहित करेल आणि नंतर त्यांना याच देशात सार्वजनिक आरोग्य क्षेत्रात काम करायला लावेल अस कदाचित कोणाला वाटल नसेल.

ड्यूक युनिव्हर्सिटीमधून पदवी घेतल्यानंतर डॉ.पॉल हैतीला पोहचले. हैती देशाच्या मध्य आर्टिबोनाइट पठारावरील सेटलमेंट कॅंगेमध्ये स्वयंसेवक म्हणून त्यांनी काम केलं. तो काळ म्हणजे हैती देशाचा हुकूमशाहा ‘जीन-क्लॉड डुव्हॅलियर’ याच्या हुकूमशाहीच्या शेवटचा काळ होता. हैती देशातील रुग्णालय व्यवस्था खुप ढासाळलेली होती. सर्वसामान्य माणसाच्या खिशाला न परवडणारी व्यवस्था पाहून डॉ.पॉल यांचा जीव अस्वस्थ झाला. हैतीची परिस्थिती बघूनच डॉ. पॉल यांना त्यांच्या जीवनाचा मार्ग मिळाला. हैती हीच त्यांची कर्मभूमी ठरली. आरोग्य क्षेत्राला त्यांनी दिलेले योगदान खूप मोलाचे आहे, अशा या अवलिया माणसाला सलाम !